Dojrzałość językowa
ponad 10 lat temu
Dobrze mówię, dobrze się uczę
Dobre opanowanie przez dziecko mówienia oraz umiejętność obserwowania i analizowania mowy oznacza dobre przygotowanie do nauki czytania i pisania i sukces edukacyjny.
Jak mówi, tak czyta i pisze
Najpierw dziecko opanowuje mowę. Jest to złożona zdolność wymagająca zaangażowania wielu obszarów mózgu. Rozwija się przez wiele lat. Utrwalanie mowy za pomocą znaków graficznych (liter) oraz ich odczytywanie to jeszcze bardziej skomplikowane umiejętności. Trudności związane z opanowaniem mowy muszą więc dać o sobie znać, gdy dziecko rozpocznie naukę czytania i pisania. Jeśli dziecko mówi zamiast głosek szumiących (sz, ż, cz, dż) głoski syczące (s, z, c, dz), to będzie tak samo czytało i pisało: "safa", "zaba", "capka" . Dzieci, które mają problem z zapamiętaniem ilości i kolejności głosek, sylab w wyrazie, będą czytały i pisały tak, jak mówią. Pojawią się formy "simak" (ślimak), "zaponiałam" (zapomniałam), "lomokotywa" (lokomotywa). Używane przez dziecko w mowie nieprawidłowe formy gramatyczne, np. "samochoduch" zamiast "samochodów", "trzy dzieci" wystąpią również w czytaniu i w zapisie. Jeśli dziecko posługuje się ubogim słownictwem, to nie będzie rozumiało, co czyta.
Gorsze poznawczo i społecznie
Dzięki mowie dziecko może zdobywać wiedzę i doświadczenie bez konieczności bezpośredniego uczestniczenia w różnych sytuacjach, może wyrażać emocje, przedstawiać swój punkt widzenia, swobodnie komunikować się z otoczeniem, z rówieśnikami i dorosłymi. Ograniczenia w porozumiewaniu się za pomocą mowy są więc przyczyną gorszego funkcjonowania poznawczego, ponieważ dziecko ma trudności w zdobywaniu wiedzy i umiejętności przekazywanych ustnie. Są również przyczyną gorszego funkcjonowania emocjonalno-społecznego. Dziecko odczuwa stres, ponieważ nie może wyrazić siebie, swobodnie nawiązywać kontaktów z innymi dziećmi, nauczycielami w szkole.
Dojrzałe językowo
Dziecko idąc do I klasy powinno prezentować określony poziom opanowania języka mówionego, który prof. Janina Wójtowiczowa określiła jako językową dojrzałość szkolną. Co to konkretnie oznacza? Przede wszystkim, że dziecko poprawnie wymawia wszystkie głoski języka polskiego. Nie zmienia kolejności głosek i sylab w wyrazie, nie pomija ich lub nie dodaje innych, czyli odtwarza właściwą strukturę słów. Ma odpowiedni do wieku zasób słów. Buduje poprawne gramatycznie zdania oraz wielozdaniowe wypowiedzi (opowiada o tym, co robiło w przedszkolu, opowiada bajkę, którą słyszało lub oglądało, opisuje ilustracje, przedmioty, miejsca, w których było). W wypowiedziach uwzględnia kolejność zdarzeń i zależności przyczynowo - skutkowe. Umie wypowiadać się odpowiednio do sytuacji, w której się znajduje (np. adekwatnie odpowiada na zadane pytanie, stosuje formy grzecznościowe, wie, jak zwracać się do dorosłych a jak do innych dzieci, umie zadawać pytania). Mówienie to przedewszystkim dialog, czyli umiejętność bycia nadawcą jak i odbiorcą komunikatu. Oznacza to, że dziecko powinno umieć również słuchać innych i rozumieć komunikaty językowe skierowane do niego. Mając takie umiejętności dziecko w szkole będzie rozumiane przez rówieśników i nauczycieli. Będzie umiało właściwie wypowiedzieć się na każdy temt i w każdej sytuacji. Zrozumie polecenia, co daje szansę na dobre ich wykonanie. Zdobędzie nowe wiadomości. Będzie gotowe do opanowania różnych sytuacji życiowych. Sukces na początku drogi edukacyjnej wpłynie pozytywnie na przyszłe losy dziecka.
Wspomaganie rozwoju mowy
Nabywanie mowy jest zaprogramowane biologicznie. Dziecko od urodzenia lepiej koncentruje się na dźwiękach mowy niż na innych dźwiękach, posiada wrodzoną zdolność wyszukiwania reguł rządzących językiem. Cały rozwój mowy jest skoordynowany z rozwojem fizycznycm i psychicznym dziecka. Jednocześnie wielkie znaczenie ma oddziaływanie kulturowe otoczenia. Więcej bodźców językowych to lepszy rowój mowy.
Bodźcami językowymi mogą być:
- rozmowa z dzieckiem
- oglądanie i komentowanie ilustracji w celu pobudzenia dziecka do mówienia
- komentowanie czynności wykonywanych w obecności dziecka (na spacerze, na zakupach, przy pracach domowych)
- stawianie dziecku pytań i odpowiadanie na pytania dziecka
- wielokrotne czytanie tych samych bajek, opowiadań, śpiewanie piosenek, mówienie wierszyków; powtarzanie to świetny trening językowy
- wspólne zabawy ruchowe, gry - używanie języka, poznawanie go w działaniu, uczenie się przez zabawę
- zabawy językowe: zagadki, wyliczanki, głuchy telefon, kto więcej wymieni nazw owoców, zabawek itd., wyszukiwanie rymujących się wyrazów, kalambury, wyszukiwanie par takich samych obrazków połączone z nazywaniem
- nauka słuchania - zainteresowanie dziecka opowiadaniem, tekstem czytanym.
Dorośli nie mogą zapominać o tym, że dziecko musi mieć właściwe wzorce językowe. Powinni więc dbać o wyrazistą wymowę, poprawność językową swoich wypowiedzi i używanie bogatego języka. Dbając o dobry rozwój mowy, przygotowujemy dziecko do dobrego startu w szkole.
logopeda Izabela Kieś